Zaburzenia odżywiania – 5 kluczowych typów według DSM-V

Zaburzenia odżywiania są poważnymi schorzeniami psychicznymi, które dotykają ludzi w każdym wieku i na różnych etapach życia. U zdrowych osób jedzenie stało się nieodłącznym elementem życia osobistego, kulturalnego, społecznego. Odnajdujemy w nim miłość, przyjemność, niejednokrotnie pocieszenie. U osób, u których występują zaburzenia odżywiania spożywanie pokarmów wiąże się z frustracją, złym samopoczuciem, smutkiem czy depresją.

Często jedzenie u takich osób staje się celem samym w sobie i przesłania wszelkie inne rzeczy. Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania przede wszystkim potrzebują naszego zrozumienia i wsparcia. Nigdy nie wolno bagatelizować nawet najmniejszych objawów, które zauważamy u swoich bliskich. Spróbujmy zmierzyć się z tym tematem poznając nieco głębiej specyfikę zaburzeń odżywiania.

Zaburzenia psychiczne ujmowane w DSM–V

Przyjrzyjmy się najpierw zaburzeniom psychicznym, które zostały opisane w DSM-V:

Pierwsze zaburzenie to zespół kompulsywnego jedzenia (binge eating disorder BED)

Kompulsywne objadanie się należy do zaburzeń psychicznych, które polegają na przyjmowaniu niekontrolowanych ilości pożywienia i kalorii w krótkim czasie. Objadanie się zostało zaliczone do zaburzeń odżywiania, razem z anoreksją i bulimią. Inne nazwy kompulsywnego objadania się to zespół gwałtownego jedzenia, zespół kompulsywnego jedzenia, czy napady żarłoczności. Osoby zmagające się z kompulsywnym objadaniem się najczęściej:

mają problem z ilością spożywanego jedzenia i czują, że tracą nad tym kontrolę;
doświadczają powracających napadów objadania się i nie mają narzędzi, aby sobie z tym poradzić;
wiecznie próbują schudnąć i co chwila są na nowej diecie, które szybko kończą się efektem jo-jo;
są zmęczone ciągłym odchudzaniem, myślami o diecie oraz tym, że jeżeli coś zjedzą, to nie będą umieć się powstrzymać przed dalszym jedzeniem.

Objawy kompulsywnego objadania

Kompulsywne objadanie opiera się na braku kontroli, spożywaniu ogromnych ilości pokarmów w szybkim tempie i spadku samopoczucia po napadzie. Zaniepokoić powinny już:

jedzenie w ukryciu – jedzenie w samotności jest bardzo charakterystyczne dla kompulsywnego objadania się. Osoba, która zmaga się z kompulsywnym objadaniem się, często się tego wstydzi, a samotność zabezpiecza ją przed oceną innych, zapewnia bezpieczeństwo i swobodne zjedzenie dowolnej ilości pożywienia;
wycofanie się z życia towarzyskiego – emocje związane z wyrzutami sumienia są trudne. Człowiek czuje się beznadziejnie, nie akceptuje swojego ciała, przez co stopniowo odsuwa się od ludzi i relacji z nimi;
stosowanie diet odchudzających – choć diety nie są złe, to jednak w przypadku osób z kompulsywnym objadaniem się mogą przynieść odwrotny skutek. Osoby te często nie są zadowolone ze swojego wyglądu, a diety mogą nasilać ryzyko pojawienia się napadów kompulsywnego objadania się;
zmęczenie i brak energii – może to być objaw schorzeń, chorób i zaburzeń, które są konsekwencją doświadczanych stanów i emocji, a także ubogiej diety.

Drugie zaburzenie to syndrom Pica (Pica syndrome)

Pica jest zaburzeniem psychicznym, zaliczanym do zaburzeń odżywiania. Charakteryzuje się spożywaniem przez chorego substancji niejadalnych i nieodżywczych. Apetyt jest na tyle silny, że osobie chorej bardzo trudno go opanować. Pica jest nazywana także łaknieniem spaczonym lub zespołem spaczonego łaknienia. Zespół pica może być samodzielnym zaburzeniem. Zdarza się też, że występuje wraz z innymi problemami lub pojawia się w przebiegu chorób – nie tylko psychicznych, ale również somatycznych. Wówczas traktowana jest jako jeden z objawów głównego rozpoznania.

Niekiedy pica jest definiowana jako niepohamowany apetyt również na rzeczy jadalne. Jednak zgodnie z Klasyfikacją Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 spaczone łaknienie to przewlekłe spożywanie substancji niejadalnych i nieodżywczych, które nie jest akceptowane kulturowo i jest nieodpowiednie dla poziomu rozwoju danej jednostki. Zatem osoby, które nie mogą powstrzymać się od spożywania nadmiernych ilości jedzenia, powinny być diagnozowane w kierunku innych zaburzeń odżywiania.

Zaburzenia odżywiania to również rodzaje spaczonego łaknienia

Bardzo ciekawie wyglądają rodzaje spaczonego. Należą do nich m.in.:

ksylofagia – spożywanie papieru lub produktów wykonanych z drewna;
koprofagia – spożywanie kału;
pagofagia – spożywanie lodu;
amylofagia – spożywanie surowej skrobi (np. kukurydzianej);
urofagia – spożywanie moczu;
truchofagia – spożywanie włosów;
hialofagia – spożywanie szkła;
akufagia – spożywanie ostrych przedmiotów;
geofagia – spożywanie gleby, piasku, gliny;
emetofiagia – spożywanie wymiotów;
ryzofagia – spożywanie surowego ryżu;
litofagia – spożywanie kamieni;
mukofagia – spożywanie wydzieliny z nosa;
koniofagia – spożywanie kurzu;
metalofagia – spożywanie przedmiotów wykonanych z metalu.

Osoba chora może spożywać różnego rodzaju przedmioty – m.in. ołówki, farby, rzeczy pokryte ołowiem, zapałki.

Spaczone przeżuwanie (rumination disorder)

Zaburzenia przeżuwania, mogą być obecnie, podobnie jak pica, rozpoznawane bez względu na wiek. Zaburzenia przeżuwania, to powtarzające się zwracanie pokarmu, utrzymujące się co najmniej przez miesiąc. Zwrócony pokarm może być ponownie przeżuwany, połykany lub wypluwany i nie jest to związane z chorobą przewodu pokarmowego lub inną chorobą somatyczną. Zaburzenie to nie występuje wyłącznie w przebiegu jadłowstrętu psychicznego, bulimii czy zespołu napadowego objadania się.

ARFID (Avoidant/Restrictive Food Disorder)

ARFID (Avoidant/Restrictive Food Disorder), czyli zaburzenie polegające na ograniczeniu lub unikaniu pokarmów, zostało po raz pierwszy ujęte w 2013 roku w klasyfikacji chorób DSM-V . Co ciekawe, ARFID stanowi rozszerzenia zaburzeń odżywiania w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie, prezentowanym we wcześniejszej wersji (DSM-IV), gdyż nie jest już zawężona tylko do dzieci w wieku 6 lat i młodszych. Stworzenie nowej jednostki nozologicznej pozwoliło na łatwiejszą diagnozę pacjentów cierpiących na zaburzenia odżywiania nie związanych z obrazem ciała w każdym wieku.

Główne obszary symptomów ARFID prezentują się następująco:

Brak zainteresowania jedzeniem (pomijanie posiłków, mała ilość jedzenia)
Wrażliwość sensoryczna (np. unikanie owoców, warzyw)
Lęk przed wystąpieniem nieprzewidzianych konsekwencji (takich jak dławienie się, krztuszenie, wymiotowanie)

Zaburzenia jedzenia i karmienia – objawy

Zaburzenia jedzenia lub karmienia (brak zainteresowania jedzeniem, unikanie jedzenia na podstawie jego pewnych cech np. tekstury czy koloru, obawa przed awersyjnymi konsekwencjami jedzenia), objawiające się uporczywym brakiem odpowiedniego odżywiania, związana jest z jedną (lub więcej) z poniższych sytuacji:

znacząca utrata masy ciała (lub nieosiągnięcie oczekiwanego przyrostu masy ciała lub osłabienie wzrostu dzieci),
znaczącym niedoborem żywieniowym,
zależnością od żywienia dojelitowego lub doustnych suplementów diety,
wyraźna zmiana w funkcjonowaniu psychospołecznym,
zakłóceń tych nie można tłumaczyć brakiem dostępnej żywności lub uwarunkowaniami kulturowymi,
zaburzenia odżywiania nie występują wyłącznie w przebiegu jadłowstrętu psychicznego lub bulimii i nie ma dowodów na to, że doświadcza się masy ciała lub kształtu,
zaburzenia nie można przypisać współistniejącym schorzeniom ani nie można go lepiej wyjaśnić innym zaburzeniem psychicznym.

Inne specyficzne zaburzenia karmienia i jedzenia

Są również inne zaburzenia karmienia i jedzenia, na które warto zwrócić uwagę, oto one:

UFED

Innym specyficznym zaburzeniem karmienia i jedzenia (unspecified feeding or eating disorder UFED) jest UFED. UFED to zaburzenie odżywiania , które nie spełnia kryteriów jadłowstrętu psychicznego , bulimii psychicznej , zaburzeń objadania się lub innych zaburzeń odżywiania. Osoby cierpiące na UFED mogą mieć podobne objawy i zachowania jak osoby cierpiące na anoreksję i bulimię i mogą być narażone na takie same ryzyko związane z tymi zaburzeniami.

Anoreksja psychiczna jako zaburzenie odżywiania

Zaburzenie to najczęściej dotyczy kobiet (80–90% przypadków), choć coraz częściej dotyka też mężczyzn. Częstość występowania anoreksji u młodych kobiet wynosi 0,3% i jest dwa razy większa u nastolatek. Pierwsze objawy występują średnio w 15 roku życia, ale wiek chorujących w ostatnich latach się obniża. Nierzadkie są przypadki anoreksji u dziewczynek w wieku poniżej 12 lat. Pacjentki zwykle trudno przekonać do leczenia, które jest jednak konieczne, gdyż anoreksja prowadzi do wielu szkód w zakresie zdrowia somatycznego, psychicznego i funkcjonowania społecznego. Poza tym charakteryzuje się ona największą śmiertelnością spośród zaburzeń psychicznych.

Chore na anoreksję zwykle w sposób skrajny przeceniają znaczenie wagi, kształtu i wyglądu swojego ciała. Obsesyjnie dążą do odchudzania i utrzymania szczupłej sylwetki. Głównym zachowaniem mającym na celu utratę wagi jest ograniczanie ilości spożywanych pokarmów, ale występują też inne często spotykane działania takie jak:

nadmierna aktywność fizyczna i ćwiczenia (w celu spalania kalorii). Pacjentki wolą np. stać niż siedzieć, biorą udział w zajęciach sportowych, biegają, tańczą; starają się jak najwięcej ruszać,
czynności oczyszczające (prowokowanie wymiotów, używanie środków przeczyszczających, odwadniających oraz odchudzających i hormonalnych),
zachowania związane z kontrolowaniem obrazu własnego ciała (przeglądanie się w lustrze, częste ważenie i mierzenie się), które mają potwierdzić, że udaje się utrzymać szczupłą sylwetkę.

Inne nieprawidłowe zachowania żywieniowe i zaburzenia

Poza wspomnianymi wyżej sklasyfikowanymi zaburzeniami odżywiania się, możemy wyróżnić kilka wybranych nieprawidłowych zachowań żywieniowych:

Wilczy apetyt na słodycze (carbohydrate craving, hyperphagia) – badacze wiążą je z uzależnieniem od hormonu jakim jest serotonina, która wydzielana jest w chwilach szczęścia i przyjemności przez mózg. W związku z tymi zachowaniami, osoby chore często zmagają się z nadwagą lub otyłością, próchnicą zębów, zaburzeniami metabolicznymi.
Zespół jedzenia nocnego (night eating syndrome, NES) – osoby z NES nie spełniają kryteriów diagnostycznych dla bulimii oraz zespołu kompulsyjnego jedzenia (BED), a apetyt narasta w godzinach nocnych, w czasie snu. Zwykle nie jedzą śniadań, a minimum 50% spożytych pokarmów przyjmują po godzinie 19.00. Na ten syndrom cierpi ok 8-15% ludzi otyłych i nawet 24% osób zakwalifikowanych do chirurgicznego leczenia otyłości.
Anarchia jedzeniowa – polega na całkowitej lub częściowej rezygnacji ze wspólnych posiłków w celu jedzenia małych porcji w nieregularnych odstępach czasu, zwykle produktów typu fast food. Estetyka jedzenia jest zwykle zaniedbana, osoba taka je w biegu, nie używa sztućców.
Ortoreksja (orthorexia nervosa) – to patologiczna obsesja na punkcie zdrowego odżywiania się, które omówię w dalszej części niniejszej pracy.
Bigoreksja (bigorexia nervosa, muscle dysmorphia) – zaburzenie, które polega na nadmiernej koncentracji na swoim ciele, jednak w odróżnieniu od anoreksji i bulimii, osobie chorej zależy na zwiększeniu swojej masy ciała o muskulaturę. Osoby zmagające się z bigoreksją stosują diety wysokobiałkowe, intensywnie trenują sporty siłowe, przyjmują preparaty i odżywki dla sportowców, mające na celu zwiększyć ich masę ciała o dodatkowe mięśnie. Obraz ciała takich osób jest również zaburzony. Zwykle widzą się jako osoby zbyt szczupłe, co nakręca potrzebę kolejnych ćwiczeń i stosowania diet wysokobiałkowych.
W literaturze możemy spotkać jeszcze inne zjawiska zaburzeń łaknienia i nieprawidłowych zachowań żywieniowych, takie jak alkoreksja (osoby ograniczają spożycie pokarmów, żeby kaloryczność diety uzupełnić jedynie alkoholem i nie przybierać na wadzę lub chudnąć), pregoreksja (objawy anoreksji występujące u kobiet w ciąży).

Zaburzenia odżywiania i ich leczenie

Na koniec warto zapoznać się z tym, jak wygląda leczenie zaburzeń odżywiania i gdzie szukać pomocy, oto wskazówki:

Postępowanie medyczne

W leczeniu zaburzeń odżywiania kluczowym elementem jest wyrównanie parametrów krwi, a także leczenie objawowe. Niektóre somatyczne dolegliwości mogą wpływać na zachowania żywieniowe i samopoczucie (np. spadki poziomu glukozy we krwi mogą objawiać się rozdrażnieniem i zwiększonym apetytem na węglowodany). W wielu przypadkach konieczne jest leczenie wielospecjalizacyjne np. kardiologiczne, neurologiczne, endokrynologiczne a także dietetyczne (w zależności od problemów i objawów).

W skrajnych przypadkach leczenie ambulatoryjne, podczas którego podawane są dożylnie preparaty witaminowe, żywienie dojelitowe, codzienna kontrola parametrów zdrowotnych a także terapia. W leczeniu psychiatrycznym, niekiedy potrzebne jest wprowadzenie leków. Szczególnie jeśli występują objawy depresji, zaburzeń lękowych, choroby afektywnej-dwubiegunowej itp.

Psychoterapia – bardzo ważny element przy zaburzeniach odżywiania

Poza leczeniem medycznym, podstawą leczenia zaburzeń odżywiania jest terapia. Istnieją różne nurty terapeutyczne stosowane w terapii zaburzeń odżywiania np.

1. Terapia poznawczo-behawioralna – najrzetelniej udokumentowana metoda leczenia psychologicznego nie tylko w zaburzeniach łaknienia, ale też w innych zaburzeniach np. lękowych, afektywnych, schizofrenii, uzależnieniach. Polega na identyfikacji schematów poznawczych oraz automatycznych myśli chorego. W ramach terapii poznawczo-behawioralnej, możemy zastosować różne formy takie jak terapia usprawniania poznawczego (cognitive remediation therapy, CRT) nazywana rehabilitacją poznawczą, czy terapia akceptacji i zaangażowania (acceptance and commitment therapy, ACT).

2. Terapia z wykorzystaniem narracji – w tym ujęciu zaburzenia odżywiania się postrzegane są jako pewna opowieść, której stopniowo zostaje podporządkowane życia pacjenta i jego rodziny. W tym nurcie stosuje się metafory, personifikowanie problemów, rytuały, psychodramy, pisanie listów, rysunki.

3. Terapia systemowa – systemowa terapia rodzin jest podstawową metodą leczenia zaburzeń odżywiania dzieci i młodzieży. Pogląd tego nurtu głosi, że specyficzne zaburzenia odżywiania to obronne pseudorozwiązanie innych problemów, a objawy i dolegliwości chorego pełnią istotną i ważną funkcje psychologiczną.

Jeżeli potrzebujesz konsultacji, w naszym Ośrodku znajdziesz psychoterapeutów, którzy specjalizują się w pomocy osobom z zaburzeniami odżywiania. Kliknij tutaj, aby poznać szczegóły i umówić się na wizytę.

psychoterapia zaburzeń odżywiania — psychoterapia zaburzenia odżywiania

Jeśli podejrzewasz, że ktoś z Twoich bliskich zmaga się z zaburzeniem odżywiania to
porozmawiaj z tą osobą w sposób pełen zrozumienia i wsparcia. Unikaj osądzania, bądź
blisko i wysłuchaj. Zasugeruj wizytę u specjalisty, takiego jak psycholog czy terapeuta
specjalizujący się w zaburzeniach odżywiania.

Sam natomiast edukuj się w tym temacie. Mam nadzieję, ze ten artykuł zainteresuje Ciebie i
pozwoli szerzej spojrzeć na specyfikę tych zaburzeń. Im więcej wiesz o zaburzeniach
odżywiania, tym bardziej skutecznie możesz pomóc. Wsparcie rodziny i przyjaciół jest
nieocenione w procesie leczenia. Osoba, która choruje na zaburzenia odżywiania potrzebuje wokół siebie ludzi, którzy z empatią i życzliwością podejdą do jej problemu.

Bibliografia:

Autor artykułu: Marcin Bieniasz

Jestem absolwentem teologii na UKSW w Warszawie oraz w trakcie szkolenia na Studium Psychoterapii Stowarzyszenia Psychologów Chrześcijańskich. Pracuję z osobami zmagającymi się z problemami w zakresie przeżywania i wyrażania emocji, doświadczającymi trudności w relacjach z najbliższymi i w społecznym funkcjonowaniu. Szczególnie są mi bliskie problemy pojawiające się na styku wiary i psychologii związane z niewłaściwym obrazem Boga i ukształtowane w trakcie przemocowego wychowania religijnego.

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ