Wyrażenia „poczucie własnej wartości”, a także „poczucie niższości” często przewijają się, zarówno w literaturze, w codziennych rozmowach jak i w gabinetach psychoterapeutycznych. Co definiują te dwa pojęcia? Czym są? Skąd bierze się poczucie niższości? I w końcu, jak budować poczucie własnej wartości? Odpowiedzi na te pytania postaram się rozwinąć w poniższym artykule.
Co to jest poczucie własnej wartości?
Poczucie własnej wartości, często utożsamiane z samooceną i samoakceptacją, jest przekonaniem każdego z nas o osobistej wartości. Składa się na nie to, w jaki sposób oceniamy samych siebie w różnych sferach Ja:
- Ja fizycznym,
- Ja etycznym,
- Ja osobistym czy
- Ja społecznym.
O poczuciu własnej wartości mówimy także, jako o szacunku do samego siebie lub poczuciu własnej godności. E. Aronson przedstawia poczucie własnej wartości, czyli samoocenę, jako oszacowywanie wartości samych siebie w kategoriach:
- „dobry”,
- „moralny”,
- „przyzwoity”.
Skąd się bierze niskie poczucie wartości?
Poczucie własnej wartości budujemy od najmłodszych lat naszego życia.
Warto pochylić się chwilę nad osiągnięciami rozwojowymi, usystematyzowanymi przez Erika Eriksona. Wyróżnił on 8 okresów rozwojowych w życiu człowieka:
- pierwsze 4 opisują dzieciństwo,
- 5. okres dojrzewania,
- a 3 kolejne – osobę dorosłą.
Co istotne, każdy z okresów rozwojowych kończy się konfliktem, a jego prawidłowe rozwiązanie skutkuje nabyciem „cnoty rozwojowej”.
Nie każdy z nas miał jednak szczęście dorastać we wspierającym środowisku. Czyli takim, które sprzyja rozwiązywaniu konfliktów, w którym praktykuje się asertywność, odpowiedzialność, a także samoakceptację czy świadomość i celowość swojego istnienia.
Niekiedy warunki zewnętrzne i uwarunkowania rodzinne, a w późniejszym czasie nieprzystosowanie lub inne przeszkody, uniemożliwiły pozytywne rozwiązanie konfliktów i zdobycie cnót: nadziei, woli, stanowczości czy kompetencji. W efekcie, nasze poczucie wartości nie mogło swobodnie tworzyć się i rozwijać.
Co to jest kompleks niższości?
„Kompleks niższości” to pojęcie z dziedziny psychologii indywidualnej, wprowadzone przez psychiatrę Alfreda Adlera.
Za słownikiem PWN, kompleks niższości to „poczucie małej wartości doświadczane przez jednostkę w związku z jej brakami realnymi lub urojonymi, wywołujące, często w sposób nieuświadamiany, dążenie do ich kompensacji”. Osoba z kompleksem niższości czuje się gorsza od innych ludzi – całościowo, lub tylko w poszczególnych aspektach.
Skąd się bierze „kompleks niższości”?
W procesie budowania własnej wartości już jako dzieci jesteśmy narażeni na wiele przeszkód. To one stoją na drodze do prawidłowego rozwoju samooceny. Niekiedy są to aspekty fizyczne, takie jak: jąkanie się, odmienna uroda, problemy z nauką, nieprzystosowanie do przedszkolnych czy szkolnych zasad.
Zdarza się, że członkowie rodziny bądź grupy społecznej, podkreślając różnice między nami a innymi osobami, także poprzez nieuprzejmości, bullying czy wyśmiewanie, przyczyniają się do rozwoju kompleksu niższości, którego skutki są odczuwalne również w dorosłości.
Czujesz, że zmagasz się z komplesem niższości? Umów się z Joanną.
Czy poczucie własnej wartości jest tym samym co samoocena?
Samoocena i poczucie własnej wartości często traktowane są jako tożsame pojęcia. Oba dotyczą określania wartości samego siebie. Jednak niektórzy skłaniają się ku wyodrębnieniu różnic pomiędzy „poczuciem własnej wartości” a „samooceną”. Jakie to różnice?
Samoocena, jako podstawowy składnik treściowy (czyli poznawczy) samowiedzy, dotyczy widocznych dla innych cech człowieka, takich jak wygląd, zdrowie, przystosowanie czy właściwości osobowościowe. Odnosi się zwykle do grupy społecznej, szczególnie rówieśników, a efektem porównywania się z nimi jest ustawienie się w odpowiednim miejscu na wyobrażonej skali względem specyficznej dla danego środowiska wartości tych cech.
Poczucie własnej wartości również może wiązać się ze stawianiem siebie obok innych,jednak można je także określać jako bardziej wewnętrzną ocenę swoich możliwości, zalet, kompetencji i umiejętności, a także ogólnego „radzenia sobie” na danym etapie życia.
Czy da się zbudować poczucie własnej wartości?
Na szczęście, obniżone poczucie własnej wartości powstałe w dzieciństwie, okresie dojrzewania lub nawet w dorosłości nie musi towarzyszyć nam do końca życia. Jest wiele sposobów na odbudowanie go lub zbudowanie niemal od zera. Jak większość metod, i te wymagają konsekwencji, a także wewnętrznej motywacji i chęci zmiany. Pierwszym krokiem będzie rozpoznanie i doświadczenie swojego poczucia własnej wartości, jako własnego oceniania, krytykowania i poświęcania czasu i energii do odnajdywania najdrobniejszych potknięć i wad, a w efekcie przyjmowania ich jako nieodłącznych części nas samych. Następnie, poszerzając świadomość, samodzielnie lub z pomocą psychoterapeuty, możemy odbudowywać cegiełki naszej samooceny.
Praktyczne sposoby na budowanie poczucia własnej wartości
Życzliwość, ale pomału
W budowaniu poczucia własnej wartości niezbędna jest życzliwość do samego siebie.
Po latach samokrytyki trudno z dnia na dzień przestać patrzeć na siebie przez pryzmat porażek, wad czy niedopasowania. Warto jednak pomalutku, zamiast po raz kolejny wyliczać i podkreślać wszystko, co uważamy za negatywne w sobie i naszym życiu, próbować zrozumieć siebie, swoje zachowania, to, co robimy i jak. Uważne zaciekawienie, a także kwestionowanie swojej nieprzychylnej oceny wobec samych siebie jest świetnym początkiem do pracy nad budowaniem samoakceptacji, a także pozytywnej samooceny.
10 rzeczy na perfekcjonizm
Wiele osób z niskim poczuciem własnej wartości ma tendencję do perfekcjonizmu.
Jest on formą ucieczki, a także kreacją nieskończonych powodów, karmiących kompleks niższości. W końcu, doskonałości nie da się osiągnąć – zawsze coś można poprawić, zrobić inaczej, próbować w nieskończoność.
Dobrym sposobem walki z perfekcjonizmem jest wypisywanie codziennie 10 naszych działań, z których jesteśmy zadowoleni. Jeśli w naszych głowach króluje nieprzychylna mowa wewnętrzna „nie mogę”, „nie wiem”, „jestem na to zbyt głupi”, „nie umiem tego zrobić”, „jestem za słaby” przystańmy na chwilę, pooddychajmy z uważnością i spróbujmy się zastanowić nad możliwą modyfikacją pozytywną, np. na „zrobię, co w mojej mocy”, „spróbuję”, „może mi się udać”.
Dbanie o siebie
Poczucie własnej wartości budujemy również poprzez dbanie o siebie. W ciągu dnia dobrze jest znaleźć czas na zadbanie o swoje ciało, o jakość posiłków i odpoczynek. Możemy zaczynać od małych kroków – zrobienia raz dziennie małej, dobrej i przyjemnej dla siebie rzeczy.
Wsparcie z zewnątrz
Ważną rolę w budowaniu samooceny odgrywają również relacje międzyludzkie. Budowanie intymnych związków, polegających na wzajemnym szacunku i zaufaniu, a także tworzenie zasobów w postaci wspierających osób sprawia, że czujemy się akceptowani takimi, jakimi jesteśmy przez osoby, na których nam zależy.
Sukcesy i porażki — część procesu
Doceniajmy nasze sukcesy i nie generalizujmy porażek! To, że jedna rzecz nie poszła po naszej myśli, nie znaczy, że porażka staje się nieodłączną składową naszego losu, a nieudacznictwo cechą osobowości. Skoncentrowanie na celu, a także traktowanie nieefektywnych prób jako cennej lekcji, pomogą nam zaakceptować siebie takimi, jakimi jesteś
Twoje wewnętrzne dziecko
Co jeszcze pomoże nam w budowaniu własnej wartości? Odnalezienie i zadbanie o nasze wewnętrzne dziecko. Jak to zrobić? Najlepiej, wykonywać czynności, które zwyczajnie sprawiają nam frajdę. Zabawa to bardzo ważny element życia człowieka – warto o tym pamiętać, szczególnie gdy żyjemy w niemal ciągłym biegu i pod presją produktywności i niekończącego się rozwijania kompetencji. Znajdźmy chwilę na zajęcia, które nie wniosą do naszego życia nic innego, prócz zwykłej, dziecięcej radochy!
Wsparcie profesjonalisty
Kiedy zaś czujemy, że coś nas blokuje, chcemy sięgnąć głębiej i jesteśmy gotowi na podjęcie trudu zyskiwania większej samoświadomości, warto sięgnąć po profesjonalną pomoc psychoterapeuty. Chcesz umówić się z Joanną? Możesz to zrobić pod tym linkiem.
Bibliografia:
- Bourne Edmund, Lęk i fobia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011
- Chrapińska-Krupa Monika, Niska samoocena – jak walczyć?, dostęp online 14.04.2023, https://spokojwglowie.pl/niska-samoocena/, 2022
- Góralewska-Słońska Anna, Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki, Problemy Profesjologii nr 2, 97-112, 2011
- Jak zwiększyć poczucie własnej wartości?, dostęp online 14.04.2023, https://widokipsychoterapia.pl/jak-zwiekszyc-poczucie-wlasnej-wartosci/
- Kata Joanna, Poczucie własnej wartości u młodzieży. Wymiar teoretyczny i praktyczne implikacje, Nauczyciel i Szkoła 2018/3, nr 67, 2018
- Leśniak Franciszek, O dezintegracji pozytywnej, Studia Theologica Varsaviensia 2/1-2, 459-488, 1964
- Mróz Anna, Znaczenie doświadczeń z okresu dzieciństwa i adolescencji dla rozwoju zawodowego w życiu dorosłym, Problemy Profesjologii nr 2, 85-93, 2009
- Pęzior Milena, Poczucie własnej wartości – dlaczego jest tak ważne?, dostęp online 14.04.2023, http://akademiapsyche.pl/w-150.html
- Poczucie własnej wartości – jak je skutecznie budować, dostęp online 14.04.2023: https://psychoterapiacotam.pl/poczucie-wlasnej-wartosci-jak-je-skutecznie-budowac/#Dlacze go_warto_zadbac_o_poczucie_wlasnej_wartosci, 2022
- Poczucie własnej wartości a samoocena – w czym tkwi różnica?, dostęp online 14.04.2023,https://akademiaprzyszlosci.org.pl/blog/poczucie-wlasnej-wartosci-a-samoocena-w-czym-tkw i-roznica/
- Słownik Języka Polskiego PWN online, dostęp online 14.04.2023,
- https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kompleks-nizszosci;3924610.html
Autorka artykułu: Joanna Sadowska
Najważniejsze jest dla mnie Twoje bezpieczeństwo. Chcę, byś czuł(a) się zaopiekowany(a). Nie zawsze będzie łatwo — każda rewolucja to efekt złości, a zmiana to dziecko buntu. Ja będę z Tobą tam, gdzie Cię wiatr wywieje — czy na mieliznę, czy na wyspę, czy na otwartą wodę. W naszej relacji nigdy nie zostaniesz sam(a).
