Trudno jest podać jedną, konkretną definicję osobowości. Jeszcze trudniej zdiagnozować jej zaburzenia. Mamy różne doświadczenia, zainteresowania i poglądy – to naturalne. Czasem jednak zdarza się, że czyjeś zachowanie znacznie odbiega od przyjętej normy. Niezrozumiałe dla otoczenia objawy nasilają się, prowadząc do cierpienia osoby zmagającej się ze sobą. Czym są zaburzenia osobowości i jakie wyróżniamy ich rodzaje? Po jakich symptomach je rozpoznać?
Czym są zaburzenia osobowości?
Zaburzenia osobowości dotyczą sposobu funkcjonowania jednostki. Zgodnie z definicją to długotrwałe wzorce sztywnego zachowania, które kształtują się już w okresie dojrzewania. [1] Charakteryzuje je zbiór cech niekorzystnych dla jednostki – tak mocno, że ograniczają one życie człowieka i powodują cierpienie. [2] Zaburzenia osobowości dotyczą całej struktury funkcjonowania (uczuć, myśli, doznań), a nie tylko jednej cechy.
Zaburzenia dotyczą impulsów, sposobów postrzegania rzeczywistości, uczuciowości, stylów relacji z ludźmi. Co istotne, zarówno kobiety, jak i mężczyźni, w takim samym stopniu cierpią na zaburzenia osobowości, choć niektóre zaburzenia (wyróżniamy ich 10) występują częściej u jednej płci. Statystyki wskazują również, że zaburzenia pojawiają się częściej wśród mieszkańców miast.
Cechy osób z zaburzeniami osobowości
Osoby z zaburzeniami osobowości mają dużo trudności w relacjach z innymi ludźmi, w związku z tym często popadają w konflikty. Tworzenie więzi nie jest dla nich łatwe w żadnym środowisku – zarówno w domu, ze znajomymi, jak i w pracy. Rozwiązanie powstających problemów nie jest dla nich proste. Dlaczego?
Osoby zaburzone nie zauważają, że pojawiające się kłopoty są wynikiem ich sztywnego zachowania. Często winią innych za swoje problemy i konflikty w relacjach. Nie potrafią wziąć odpowiedzialności za sytuacje, które sami wywołali swoim zachowaniem, postawą lub myślami.
Normy kulturowe, środowiskowe czy zawodowe nie są dla nich wyznacznikiem działania. Osoby zaburzone nie wpisują się w nie, nie przestrzegają ich. W ten sposób tworzy się błędne koło. Ich zachowanie generuje kłopoty, a one z kolei prowadzą do problemów, które jeszcze bardziej usztywniają zaburzone wzorce.
Rodzaje zaburzeń osobowości
DSM5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) wyróżnia dziesięć zaburzeń osobowości o specyficznych cechach. Oto lista 10 zaburzeń:
– obsesyjno-kompulsywne,
– narcystyczne,
– zależność od innych,
– histrioniczne,
– ucieczkowe,
– antyspołeczne,
– schizotypalne,
– schizoidalne,
– borderline,
– paranoidalne.
Każda jednostka wymaga szczegółowej analizy i omówienia. W tym artykule przedstawimy najbardziej charakterystyczne cechy danego zaburzenia.
10 rodzajów zaburzeń osobowości i ich objawy
Warto pamiętać, że w krótkim artykule nie da omówić się wszystkich aspektów związanych z poszczególnym rodzajem zaburzenia. To jedynie wiedza poglądowa, aby mieć ogólne pojęcie na omawiany temat.
W żadnym wypadku nie należy diagnozować się na podstawie artykułów z Internetu, a w razie wątpliwości udać się na konsultacje i skorzystać z profesjonalnej pomocy.
1. Zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsywne
Osoby z tym zaburzeniem mają bardzo często niepokojące, narzucające się myśli, zwane obsesjami. Próby skontrolowania ich często prowadzą takie osoby do przymusu wykonywania różnych czynności – kompulsji.
Mogą one odczuwać również presję do wykonywania wszystkiego w sposób doskonały. Ich perfekcjonizm przejawia się zarówno w życiu zawodowym, jak i osobistym. Niestety, nie są wolne od porównywania się do innych ludzi, co rodzi dodatkową presję i stres.
Osoby z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym zwracają uwagę na każdy najmniejszy szczegół. Brak dbałości o małą drobnostkę, np. kilkuminutowe spóźnienie, może rodzić poczucie lęku albo skończyć się wybuchem złości.
Tak silne i niezrozumiane przez otoczenie reakcje na „błahe powody” (w ocenie innych osób) wzmagają poczucie wyizolowania. W konsekwencji osoba zaburzona odcina się od świata oraz najbliższych osób (partnera, rodziny, przyjaciół, dzieci), co prowadzi do samotności.
2. Narcystyczne zaburzenie osobowości
Narcyz to określenie wywodzące się z greckiej mitologii. Obecnie definiuje się nim ludzi, którzy postrzegani są jako pewni siebie, często zadufani w sobie. Osoby tego typu snują fantazje o swoim sukcesie, uważają się za wyjątkowe i szczególne w porównaniu do innych osób. Nierzadko towarzyszy im zazdrość o sukcesy drugiego człowieka.
Jednocześnie bardzo często czują się upokorzeni w różnych sytuacjach i życia (praca, związek, przyjaźń). Nie jest obcy im również wstyd, poczucie bezwartościowości, pustki w środku. To właśnie te trudne do zniesienia uczucia chowają za maską pewności siebie.
Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości dobrze czują się tylko wtedy, kiedy są chwalone, podziwiane, w centrum uwagi i zainteresowania innych. Nie znoszą natomiast krytyki. Nieprzychylna im uwaga może wstrząsnąć ich wewnętrznym ja.
3. Zależność – zaburzenie osobowości
Osobowość zależna buduje więzi z innymi w specyficzny sposób. Jej relacje nie polegają na wymienności, charakterystycznej dla dojrzałych osób, ale na ciągłym oczekiwaniu opieki, uważności, obecności, dostępności, porad. Osoby zależne czasem nawet chcą, aby podejmować decyzje w ich imieniu. Główną potrzebą osób z tym zaburzeniem jest aprobata innych.
W głębi serca osoba zależna czuje się gorsza od innych, nie wierzy w siebie, czuje się bezradna i pusta w środku. To właśnie dlatego boi się podejmowania własnych decyzji. Uważa, że bez porady i pomocy innych dokona złego wyboru. Panicznie boi się samotności.
Jej potrzeba aprobaty otoczenia jest tak duża, że boi się wyrazić odmienne zdanie od innych osób. Boi się, że straci wtedy akceptację i wsparcie. Żyje w nieustannym poczuciu lęku.
4. Histrioniczne zaburzenie osobowości
Histrioniczne zaburzenie osobowości charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością i chwiejnością emocjonalną, a także nadmierną ekspresją uczuć. Osobowość histrioniczna ciągle przeżywa życiowe rozterki i dramaty, o których opowiada w teatralny sposób. Słowo, od którego wywodzi się nazwa schorzenia, pochodzi z łaciny („histrio”) i oznacza aktora.
Osoby z tym zaburzeniem szybko przechodzą od jednego skrajnego uczucia do drugiego. Najlepszy dzień w życiu w kilka minut może stać się najgorszym. Mnogość emocji, które je zalewa, jest nie do wytrzymania. Nie mają możliwości, aby nad nimi zapanować.
Osoby histrioniczne wymagają ciągłej uwagi. Zainteresowanie partnera lub partnerki innymi sprawami niepokoi je. W relacjach intymnych często zmieniają partnerów, wdają się w romanse i krótkotrwałe relacje.
5. Ucieczkowe zaburzenie osobowości
Osobowość unikająca charakteryzuje się przesadną nieśmiałością, lękliwością, niechęcią do podejmowania nowych wyzwań i poznawania nowych osób. Osobom unikającym cały czas towarzyszy lęk społeczny, który prowadzi do zrywania kontaktów bądź stopniowego wycofywania się z nich.
Osoby z ucieczkowym zaburzeniem osobowości unikają zajęć i grup, które wymagają kontaktów międzyludzkich. U podłoża ich zachowania leży przekonanie, że nie są godne miłości i na nią nie zasługują. Co gorsze, nie wierzą, że można zmienić ten stan.
Mają niskie poczucie własnej wartości. Są bardzo wrażliwe na wszelką krytykę – nawet drobną. Boją się odrzucenia, kompromitacji, szybko ulegają beznadziei.
6. Antyspołeczne zaburzenie osobowości
Osobowość antyspołeczna bardzo często łamie obowiązujące normy społeczne oraz wchodzi w konflikt z prawem. Co istotne, jej czyny nie wzbudzają w niej wyrzutów sumienia.
Osoby z tym zaburzeniem charakteryzuje niski poziom empatii, impulsywność, brak odpowiedzialności za popełnione czyny. Chętnie podejmują się ryzykownych działań, zaciągają długi, często zmieniają pracę, nie potrafiąc jej utrzymać.
Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości nie są w stanie działać z ustalonym wcześniej harmonogramem, przejawiają agresję i bardzo łatwo wpadają w gniew.
7. Schizotypalne zaburzenie osobowości
Dla osobowości schizotypalnej charakterystyczne jest odczuwanie skrajnego lęku w sytuacjach społecznych. Osoby zaburzone są mocno introwertyczne, nie potrafią nawiązywać kontaktów i relacji międzyludzkich. Ich izolacja przybiera skrajną formę, co przez innych uważane jest za dziwne i niezrozumiałe.
U podłoża ich zachowania leży strach. Inne osoby są odbierane przez nie jak zagrożenie, dlatego wolą wycofać się z życia społecznego. Uważają, że złość, którą kumulują w sobie, może być krzywdząca dla najbliższych.
Ich wycofanie skutkuje stworzeniem własnego, alternatywnego świata, w którym szukają schronienia i ratunku. Często uważają, że mają paranormalne zdolności: przewidują przyszłość, kontaktują się z duchami, telepatycznie porozumiewają się z innymi.
8. Schizoidalne zaburzenie osobowości
Osobowość schizoidalną charakteryzuje wycofanie, dystans, chłód emocjonalny w stosunku do innych osób. Osoby z omawianym zaburzeniem nie mają potrzeby tworzenia silnych relacji. Towarzystwo innych ludzi jest im właściwie obojętne, a zdecydowanie lepiej czują się same ze sobą – w izolacji.
Osoby ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nie są uzależnione od aprobaty innych osób, nie obawiają się również krytyki, przez co otoczenie postrzega je jako zimne lub chłodne emocjonalnie.
Osoby zaburzone unikają również kontaktów seksualnych oraz bliskości. Ich związki są oparte na płaszczyźnie intelektualnej lub ekonomicznej.
9. Bordeline – zaburzenie osobowości
Zaburzenie osobowości typu borderline charakteryzuje się dużą impulsywnością. Osoby nim dotknięte przeżywają bardzo burzliwe i intensywne uczucia, co skutkuje życiowymi wyborami, które są szkodliwe dla nich samych.
Mogą rzucać się w wir przygodnych relacji seksualnych, kompulsywne wydawanie pieniędzy bądź nadużywanie jedzenia czy substancji psychoaktywnych. Ich nastrój może zmienić się w kilka sekund.
Burzliwość doznawanych odczuć i sytuacji rodzi przekonanie o różnorodności ich życia oraz o szerokim spektrum ich umiejętności. Jednak mimo tego poczucia, nie do końca wiedzą, jak wykorzystać swoje talenty.
Przez nieustannie towarzyszącą im zmienność nie są pewni, kim tak naprawdę są. Trudno zbudować im stabilne relacje interpersonalne, mimo że bardzo ich pragną.
10. Paranoidalne zaburzenie osobowości
Paranoiczną osobowość charakteryzuje brak zaufania do intencji innych ludzi. Osoba zaburzona nieustannie węszy spisek, jest podejrzliwa względem innych. Cały czas przedstawia siebie, jakby był skrzywdzona, źle potraktowana.
Uważa, że inni chcą ją tylko zranić i skrzywdzić, czego doszukuje się nawet w najmniejszych żartach. Jej relacje są często skomplikowane. Osoby z tym zaburzeniem czują się samotne, niespełnione.
Jak rozpoznać zaburzenia osobowości?
Podstawowa lista zaburzeń osobowości wyróżnia ich dziesięć, a rozszerzona aż czternaście. Każde z zaburzeń charakteryzują specyficzne objawy, które w niektórych przypadkach są podobne, tożsame, a w innych – całkowicie różne.
W artykule opisaliśmy zaledwie ułamek cech i objawów charakterystycznych dla danego rodzaju zaburzenia osobowości. Warto jednak pamiętać, aby nie diagnozować się na podstawie informacji znalezionych w Internecie, a więc również w tym artykule, ale zgłosić się do specjalisty z niepokojącymi objawami.
Można wykonywać testy, quizy, czytać literaturę czy oglądać filmy na ten temat, aby zdobywać wiedzę. Jeśli jednak chodzi o diagnozę, lepiej zostawić ją specjalistom.
Źródło: karinaszczesna.pl
