Czym jest osobowość zależna?
Zależność jest nieodłącznym elementem życia człowieka. Każdy z nas potrzebuje akceptacji, wsparcia, potwierdzenia wartości ze strony innych osób. Dzięki nim wzrastamy i się rozwijamy.
Niemowlęta są bezradne i całkowicie zależne od swoich opiekunów. Małe dzieci nabywają już pewnej samodzielności, ale nie są w stanie zadbać o siebie. Oczekuje się, że dzieci w wieku szkolnym i młodzież będą rozwijać coraz większą autonomię, a dorośli powinni być samodzielni.Osoby w podeszłym wieku mogą wymagać różnej opieki, w zależności od stanu zdrowia, a pod koniec życia, niektórzy ponownie będą całkowicie zależni od opiekunów. Gdy jednak dorosły nie potrafi samodzielnie funkcjonować w codziennej rzeczywistości może oznaczać to, że boryka się z zależnym zaburzeniem osobowości.
Osobowość i zaburzenie osobowości
Osobowość można określić jako względnie stabilne psychiczne i behawioralne właściwości jednostki. Są to utrwalone wzorce postępowania, zachowania, relacji z innymi ludźmi i funkcjonowania w społeczeństwie. Dotyczą przeżywania siebie i innych oraz stosunku do samego siebie i świata.
Osobowość zależna występuje wtedy, gdy wzorce te utrudniają danej osobie prawidłowe funkcjonowanie społeczne, rodzinne i zawodowe oraz hamują jej rozwój w tych obszarach. Są też często związane z subiektywnie odczuwanym cierpieniem. Zjawisko to dotyczy stałych wzorców osobowościowych a nie ograniczonego w czasie epizodu czy pojedynczego zachowania. W przypadku zaburzeń osobowości o osobie można powiedzieć, że „taka była i taka jest”, „taka jest jej natura”.
To, co warto podkreślić, to fakt, że mimo trudności w zmianie sztywnych wzorców, podstawową i skuteczną metodą leczenia tego zaburzenia jest psychoterapia. Dzięku niej można poznać i zrozumieć źródła problemów, sposoby utrzymywania relacji z bliskimi oraz nauczyć się wchodzenia w relacje w sposób, który prowadzi do indywidualizacji a nie podporządkowania.
Osobowość zależna – charakterystyka
Osobowość zależna to zaburzenie, którego podstawowym objawem jest nadmierna potrzeba podlegania opiece. Prowadzi ona do zachowań uległych, niezdrowego przywiązania oraz stale towarzyszącej obawy przed rozłąką.
Główną osią relacji z innymi ludźmi jest wysoka zależność od innych. Osoby z zależnym zaburzeniem osobowości charakteryzuje zachowanie bierne, wyczekujące, konformistyczne. Są pozbawione inicjatywy, nieasertywne, bezradne w trudnych sytuacjach. Oczekują one zainteresowania, dostępności, komentarza, porad, a bardzo często podejmowania decyzji za nich w swojej sprawie.
Przed zrobieniem jakiegokolwiek kroku czy zdecydowaniem się na coś, najpierw muszą upewnić się, czy robią dobrze, a jeśli nie ma osoby, na której mogą polegać, odczuwają silny lęk, niepewność i zagubienie. Niejednokrotnie rezygnują z własnych potrzeb, oczekiwań i marzeń, kiedy kolidują one z interesami osób, z którymi wchodzą w relacje.
Często unikają wyrażania własnego zdania czy wdawania się we wszelkiego rodzaju spory z obawy przed utratą wsparcia.
Życie osób z osobowością typu zależnego koncentruje się wokół życia innych. Osoby te nie znoszą być same – mają potrzebę nieustannego kontaktowania się z innymi, co ma kojący wpływ na ich samopoczucie, uśmierza negatywne uczucia, poczucie niepewności i zagubienia. Osoby te dramatycznie przeżywają rozstania, a utrata związku może być przeżywana na równi z utratą własnego „ja”.
Perspektywie samotności zwykle towarzyszy wszechogarniający lęk, a pod nim leży głęboko zakorzenione przekonanie o braku poczucia własnej skuteczności. Aby nie utracić relacji osoby zależne gotowe są spełniać życzenia i oczekiwania innych. Jednocześnie tłumiąc swój gniew i niezadowolenie trwają w związku mimo jawnego dyskomfortu psychicznego.
Często osoby te mogą stymulować objawy chorobowe, by wzbudzić litość i w ten sposób nakłaniać do pozostania przy nich.
Czy osobowość zależna to opiekuńczość i troska?
Osoby o osobowości zależnej są zazwyczaj opiekuńcze i troskliwe. Pod warstwą ciepła kryje się jednak poszukiwanie akceptacji i aprobaty. Kiedy relacja staje się zagrożona stają się jeszcze bardziej ulegle i lojalne mając poczucie, że tylko takie zachowanie zapewni im stałą troskę. Troskliwość łatwo zamienia się wówczas w ograniczenie swobody drugiej osoby, a stała gotowość do wspierania przeradza się w służalczość. W skrajnych przypadkach osoby zależne godzą się na poniżające traktowanie, przemoc fizyczną i manipulację ze strony otoczenia.
Przyczyny dlaczego osobowość zależna jest Twoim udziałem?
Rozwój osobowości zależnej, podobnie jak innych zaburzeń osobowości wynika zarówno z czynników natury biologicznej, jak i z procesów rozwojowych danej osoby uwarunkowanych środowiskiem, w którym się wychowała oraz relacjami z bliskimi osobami.
Większość koncepcji na temat rozwoju osobowości zależnej wskazuje na fakt, że otoczenie systematycznie utrwalało zależność w dziecku we wszystkich okresach jego rozwoju. Nadmierna troskliwość i nadopiekuńczość rodziców, zaspokajanie wszelkich potrzeb dziecka i aktywne zniechęcanie go do samodzielności to zachowania, które mogą skutecznie stłumić naturalną ciekawość dziecka i dążenie do odkrywania własnych możliwości.
ICD – 10 jak diagnozujemy – osobowość zależna
W Polsce psychiatrzy, aby rozpoznać zaburzenie osobowości posługują się Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10).
Według ICD-10 aby rozpoznać zaburzenie osobowości o typie zależnym potrzebne jest (poza spełnieniem ogólnych kryteriów zaburzeń osobowości) spełnienie przynajmniej trzech cech charakterystycznych dla tego zaburzenia spośród następujących sześciu:
- zachęcanie innych lub pozwalanie im na przejęcie odpowiedzialności za swoje ważne decyzje życiowe
- podporządkowanie własnych potrzeb potrzebom innych, od których jest się zależnym lub nadmierne uleganie ich życzeniom
- niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się zależnym; • poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia z powodu nadmiernej obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie
- nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostającą w bliskim związku i osamotnieniem, wobec konieczności zajęcia się swoimi sprawami
- ograniczona zdolność podejmowania codziennych decyzji bez zbędnego radzenia się innych osób i upewniania przez nie
Cechy towarzyszące to postrzeganie siebie jako bezradnego, niekompetentnego i bezsilnego (Pużyński, Wciórka 2000).
Cechy osobowości a zaburzenie osobowości – czym się to różni główne różnice
Odnosząc się do powyższych kryteriów diagnostycznych można się zastanawiać kiedy cechy osobowości stają się zaburzeniem osobowości. Gdzie przebiega cienka granica pomiędzy normą a patologią?
| Cechy osobowości | Zaburzenie osobowości |
| Osoba lubi otaczać się ludźmi, i dużo od nich uzależnia, jednak zachowuje autonomiczność działania i myślenia; | Osoba wykazuje skłonność do stapiania własnej tożsamości z tożsamością innych; nie toleruje bycia samą |
| Podczas podejmowania decyzji pyta innych o zdanie, rozpatruje za i przeciw, ale ostatecznie samodzielnie | Podjęcie najmniejszej decyzji jest bardzo trudne, osoba szuka rad wśród innych lub wręcz polega na decyzji innych |
| podejmuje decyzję na podstawie własnej analizy | pozwala na to, aby inni przejęli odpowiedzialność za jej życie |
| Osoba potraf autonomicznie funkcjonować, choć woli pracować w pobliżu innych | Osobie brakuje pewności siebie, aby coś przedsięwziąć lub wypełniać własne obowiązki; do zainicjowania aktywności potrzebni są jej inni |
| Potrafi czasem docenić samotność | Panicznie boi się tego, że nie poradzi sobie w sytuacji, gdy zostanie sama |
| Jest troskliwa, bywa skłonna do poświęceń dla innych, ma na uwadze dobro innych | Pragnie opieki do tego stopnia, że gotowa jest podjąć się nieprzyjemnych dla siebie zadań, aby mieć pewność, że bliscy są przy niej |
| Woli żyć w zgodzie z innymi, ale potraf też wyrazić swoje zdanie i oczekiwania wobec innych, jak również potraf wytrwać przy swoim stanowisku | Nie jest w stanie wyrazić swoich pragnień, oczekiwań czy sprzeciwić się bliskiej osobie z lęku przed utratą jej wsparcia |
| Rozpad związku budzi tęsknotę za utraconą bliskością, nie przeraża jej myśl o samotności | Rozpad związku budzi niewyobrażalny lęk i skłania osobę do desperackiego poszukiwania nowego partnera |
Osobowość zależna – typowe problemy
Zależnemu zaburzeniu osobowości często towarzyszy lęk pod różnymi postaciami: zaburzenia lękowe, napady paniki oraz fobia i agorafobia. Z kolei uogólnione zaburzenie lękowe (GAD) charakteryzuje się u tych osób obawami, że: zostaną porzucone, nie dadzą sobie rady a nawet nie przeżyją. Napady lęku choć trudne i nieprzyjemne w przeżyciu mogą przynosić korzyści wtórne – udowadniają, że osoba faktycznie nie może brać na siebie odpowiedzialności czy dodatkowych obowiązków, a jednocześnie jest to moment, w którym uzyskuje ona dodatkową opiekę, współczucie i wsparcie, o które tak często zabiega.
Bardzo często współwystępuje depresja, niektórzy badacze wręcz uważają, że jedno jest niemożliwe bez drugiego. Poczucie beznadziejności („nie mam czego oczekiwać od życia”) i bezradności (nie mogę w swoim życiu niczego zmienić”) to kluczowe aspekty depresji tak bliskie zależnemu zaburzeniu osobowości.
Osobowość zależna i choroby współistniejące
Zależność w przypadku depresji utrudnia powrót do zdrowia. Wychodzące z depresji osoby silnie zależne załamują się szybciej niż te o mniejszej zależności (przy tym samym nasileniu problemów życiowych). Do silnych reakcji depresyjnych może doprowadzić utrata partnera – wraz z nim osoby zależne tracą dosłownie wszystko, w tym część samego siebie. Ponieważ osoby zależne nie potrafią radzić sobie z trudnościami przez przejęcie kontroli nad własnym życiem i bezpośrednią zmianę okoliczności, muszą radzić sobie w sposób pośredni do czego często służą objawy somatyczne.
To one uwalniają od odpowiedzialności i jeszcze silniej wiążą osobę z opiekunem, zapewniając stałą opiekę i obecność otoczenia. Nasilają się szczególnie, gdy związek z opiekunem jest w jakiś sposób zagrożony. Przez niemal cały czas związek pomiędzy zależnością a zaburzeniami somatycznymi pozostaje nieuświadomiony.
Co robić w przypadku osobowość zależna jest Twoją osobowością? Jak sobie pomóc? Jak się wspierać, jakie podjąć pierwsze kroki
- Zacznij od małych kroków – raz dziennie spróbuj podjąć jedną, nawet najmniejszą decyzję całkowicie samodzielnie. Nie ważne czy to będzie wybór koloru paznokci czy tego, co zjesz na śniadanie, próbuj i obserwuj co się dzieje.
- Zrób coś dla siebie, coś co sprawia ci przyjemność, tak po prostu, bez powodu, bez konsultacji z innymi. Obserwuj siebie w tym działaniu – poczuj jak to jest być aktywnym i skutecznym. • Wypisz na kartce 5 rzeczy, które lubisz, a których nie znosi twój partner. No dobra, zacznij od 2 🙂 Podobną listę zrób z tym, co cię denerwuje.
- Poobserwuj siebie z perspektywy potrzeby poszukiwania potwierdzenia siebie u innych (czyli potwierdzania, pytania innych o to, co chcesz, co myślisz, co czujesz, co robisz, co chcesz obejrzeć w TV, czym się zajmiesz po kolacji i czy włączysz dzisiaj pralką itp.). Zapisz to na kartce i zastanów się, nad tym, co ty o sobie wiesz.
- W trakcie kolejnej wymiany zdań/kłótni z bliską ci osobą postaraj się poprowadzić rozmowę tak, aby zostać przy swoich argumentach (na początek choćby jednym). Obserwuj siebie jako osobę sprawczą, potrafiącą bronić swojego zdania.
- Zrób test psychologiczny osobowości zależnej, żeby sprawdzić objawy.
Literatura:
- Augustynek A. Psychopatologia człowieka dorosłego, Warszawa, Wyd Difn SA Kępiński A. (1978) Podstawowe zagadnienia współczesnej psychiatrii, Kraków, Wydawnictwo Literackie
- Millon, T., Davis, R., Millon, C., Escovar, L., Meagher, S. (2005). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
- Pużyński, S., Wciórka, J. (red.) (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Kraków: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius” i Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Potrzebujesz pomocy? Umów się na wizytę.
Autorka artykułu
Ewelina Mechelewska – Psycholog i psychoterapeutka Gestalt. Posiada kilkunastoletnie doświadczenie w pracy z osobami poszukującymi sposobów rozwiązań swoich problemów. Praktykę zawodową wiąże przede wszystkim z towarzyszeniem osobom w procesie rozwoju oraz odkrywania zasobów – silnych stron i obszarów, które mogą być przeszkodą w korzystaniu i czerpaniu z życia w pełni.
