O ADHD słyszymy często i z różnych źródeł. Postacie w filmach mają takie zaburzenie, dzieci naszych znajomych, ktoś z rodziny, kolega z pracy. Nie raz mówiąc/opisując osoby z tym zaburzeniem posługujemy się skrótami myślowymi, jakimiś etykietami i zazwyczaj nie są to przyjemne skojarzenia. Myślimy no tak, osoby z ADHD są nadpobudliwe, ciągle muszą coś robić, nie umieją się skupić … Nie są to błędne skojarzenia, ale są zazwyczaj negatywne, co powoduje stygmatyzację, czyli nadanie takim osobom etykiety “trudnej” lub “niegrzecznej”. Ale czy oprócz wad dostrzegamy też w tym zaburzeniu coś atrakcyjnego? Czy oprócz szeregu minusów można dostrzec jakiś plus? W tym artykule chciałabym pokazać całość zaburzenia, to co wiemy, ale też to co nam umyka. 

Czym jest ADHD?

Zespół deficytu uwagi z nadruchliwością w skrócie jest nazywany ADHD (attention deficit hyperactivity disorder). Jest to zaburzenie zachowania, które jest rozpoznawane jako jedno z najczęstszych. Możemy rozróżnić 3 podtypy:

• zespół deficytu uwagi z nadruchliwością- typ łączony (w tym podtypie występują problemy z uwagą oraz z nadpobudliwością, jest on najczęściej spotykany);
• zespół deficytu uwagi z nadruchliwością- typ dominujący nieuważny (tutaj obecne są głównie problemy z uwagą);
• zespół deficytu uwagi z nadruchliwością- typ dominujący nadpobudliwy-impulsywny (tutaj przeważają problemy z nadpobudliwością);

Jeżeli chodzi o symptomy ADHD, to można wyróżnić 2 grupy wskaźników tego zaburzenia, są to zachowania związane z deficytem uwagi oraz nadruchliwość-impulsywność. 

Symptomy ADHD

Zacznijmy od pierwszej grupy objawów, czyli od deficytów uwagi. Osoby z ADHD mogą przejawiać następujące zachowania:

• częste problemy w skupieniu silnej uwagi na detalach; 
• często popełniane są błędy związane z niedbalstwem w szkole, pracy i przy innych działaniach;
• częste trudności ze skupieniem się podczas wykonywania zadań i zabaw;
• częste wydaje się, że osoba nie słucha, gdy się do niej mówi wprost;
• często nie przestrzegają instrukcji i nie udaje im się dokończyć zadań, obowiązków;
• częste problemy z organizowaniem zajęć i zadań;
• często unikają lub ociągają się ze zrobieniem zadań, które wymagają długotrwałego wysiłku umysłowego (np.: zadania domowe);
•  często gubią przedmioty potrzebne do wykonania zadań;
• często rozpraszają się.

Jeżeli chodzi o drugą grupę wskaźników, nadpobudliwość-impulsywność, to osoby z tym zaburzeniem mogą:

• często wiercić się oraz machać nogami i rękami;
• często opuszczać swoje miejsce w klasie lub w innych sytuacjach, które wymagają pozostania na nim;
• często być w działaniu;
• często biegać lub wspinać się w sytuacjach, w których uznawane jest to za niewłaściwe;
• często mięć problemy, by w ciszy zaangażować się w zabawę lub wypoczynek;
• często nadmiernie dużo mówić;
• często wyrzucać z siebie odpowiedzi zanim pytanie zostanie dokończone;
• często przerywać lub przeszkadzać innym;
• często mieć trudność z czekaniem na swoją kolej.

Jednak, aby móc zdiagnozować ADHD, to co najmniej 6 zachowań z każdej grupy objawów musi występować przynajmniej przez 6 miesięcy w stopniu nieprzystosowawczy i odbiegającym od norm rozwojowych dla danej osoby. 

Dodatkowo zachowania problematyczne muszą występować w różnych otoczeniach, np.: w szkole, w pracy, w domu. Ważne jest również zwrócenie uwagi czy dane zachowania nie wynikają z innego zaburzenia, np.: zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju, gdyż około 44% dzieci cierpi również na co najmniej jeszcze jedno zaburzenie, które może komplikować leczenie, ale również może mnożyć objawy.

Kontrowersje

Niektórzy specjaliści uważają, że ADHD jest rozpoznawane za często. Wynika to z tego, że zazwyczaj dorośli oceniają dziecko według swoich norm, czyli tego jak osoba dorosła powinna się zachowywać. Niestety lub stety dzieci są dziećmi, a nie małymi dorosłymi i to co jest typowe dla nich często jest uznawane za złe, bo tak nie wypada (dorosłym). Na przykład jeżeli chodzi o koncentrację, dzieci w wieku 6 lat są zdolne do skoncentrowaniu się na zadaniu jedynie przez 15-20 minut i jest to normalne oraz typowe. Z wiekiem uczą się poświęcać coraz więcej czasu jednemu zadaniu, lecz jest to proces.

Możliwe przyczyny ADHD

Jest pare teorii o możliwych przyczynach pochodzenia zespołu deficytu uwagi z nadruchliwością. Istnieje wiele dowodów na poparcie danych teorii, jednak żadna nie została w 100% zaakceptowana przez ogół badaczy. W niektórych przypadkach ADHD, to czynniki genetyczne są najprawdopodobniej odpowiedzialne za pochodzenie tego zaburzenia. Jednak niektórzy badacze wskazują, że przyczyną jest budowa mózgu. Są również specjaliści, którzy uważają, że czynnikami wpływającymi na powstanie zaburzenia jest otoczenie dziecka. Najczęściej są to środowiska bez nadanych struktur, a dzieci z ADHD pozostają pod wpływem zakłóceń z życia rodzinnego (zmiana miejsca zamieszkania, rozwód rodziców). 

ADHD u dzieci

Życie dziecka z ADHD nie jest łatwe. Dzieci cierpiące na to zaburzenie mają problem by sprostać wymaganiom nałożonym przez szkołę, kolegów, ale i rodziców. Jeżeli chodzi o szkołę, to przez problemy z koncentracją dzieci są zazwyczaj niezdolne do zainteresowania się konkretnym zadaniem. Dodatkowo, sprawiają wrażenie jakby nie słuchały. A poza tym nie umieją wysiedzieć w spokoju do końca lekcji oraz zorganizować się by wykonać jakieś zadanie. To wszystko powoduje, że nauczyciele często opadają przy nich z sił i tracą swoje zaangażowanie, a to może prowadzić do wielu problemów z nauką.

Po jakimś czasie do dzieci z ADHD jest przylepiane łatka “niegrzecznych” i “problematycznych” i taka etykieta zostanie z nimi na długie lata. Podobnie jest w domu. Dzieci z ADHD są mało podporządkowane rodzicom, często się sprzeciwiają i nie wykonują poleceń dorosłych. Takie ich zachowanie skutkuje powtarzaniem próśb i poleceń przez dorosłych, ale również karami i zakazami. 

Dzieci z tym zaburzeniem czują, że nie pasują do rówieśników i często są przez nich odrzucane. Ta niechęć grupy spowodowane jest tym, że dzieci z ADHD mogą być agresywne i łamią panujące zasady. Również mogą być niezdarne oraz niezorganizowane, co często przyczynia się do odbierania ich jako irytujących intruzów.

Ostatecznie takie dziecko, wykluczone przez grupę, zostaje samo i zaczyna zdawać sobie sprawę, że jest niechciane, co tylko pogłębia jego samotność i prowadzi do spadku samooceny. Wielu specjalistów pracujących z takimi dziećmi niejednokrotnie słyszało, jak płaczące opowiadały o nowym odrzuceniu lub niemiłym komentarzu, którego były ofiarą. 

Dzieci z tym zaburzenie nie robią tego wszystkiego celowo. Po prostu takie są i potrzebują wspierającego otoczenia, które będzie rozumiało czym jest ADHD i jak osoby z tym zaburzeniem funkcjonują. To zaburzenie wpływa na proces dorastania i jest nieodłącznym elementem dziecka i jego osobowości.

ADHD u dorosłych 

Zachowanie dziecka wraz z dorastaniem może ulec zmianom i to dotyczy również dzieci cierpiących na ADHD. Wiele z nich “wyrasta” z zaburzenie. Jednak u od 40 do 80 procent dzieci w okresie dorastania objawy ADHD się utrzymują, a u niektórych symptomy mogą być jeszcze widoczne w dorosłości. Osoby dorosłe, podobnie jak dzieci, mają problem z nieuwagą oraz z wykonaniem zadania do końca, ale również są mają skłonności do rozpraszania się.  

Pomoc osobom z ADHD

Na chwilę obecną istnieją dwa główne podejścia w leczeniu zaburzenia deficytu uwagi z nadruchliwością: terapia farmakologiczna (leki) i terapia behawioralna. 

Farmakoterapia jest skutecznym leczeniem, gdyż u 70% osób z ADHD zauważono poprawę, ale u osób z jeszcze innym zaburzeniem niestety można było zauważyć pogorszenie. Leki stosowane do leczenia to są stymulanty. Są to leki, które pobudzają mózg do pracy. Brzmi to dziwnie, w końcu dzieci z ADHD są już zbyt aktywne, więc po co je pobudzać? W lekach tych chodzi o to, że dzięki pobudzeniu mózgu zasoby dziecka są zaangażowane w to, aby zaspokoić pobudzony mózg, więc odchodzi mu trochę energii. Leki te poprawiają uwagę i koncentrację, zmniejszają impulsywność i dodatkowo wpływają na zwiększenie precyzyjności ruchów.

Warto jednak pamiętać, że leki nie poprawiają wyników szkolnych i nie zmniejszają tików. Leczenie farmakologiczne jest skuteczne, tylko kiedy dziecko bierze leki, więc odstawienie ich jest równoznaczne z powrotem do poprzedniego stanu. Jak każdy lek, leki na ADHD mają swoje skutki uboczne. Wśród nich zauważalna jest bezsenność, drażliwość, wyższe ciśnienie i tętno, spadek wagi, ale również mogą częściej występować tiki. 

Terapia behawioralna

Jest to działanie polegające na uczeniu samokontroli i umiejętności niezbędnych do koncentracji uwagi. Najpopularniejszą techniką jest warunkowanie instrumentalne, czyli nagradzanie pożądanych zachowań. Dzieci bardzo lubią nagrody, więc często stosują się do zaleceń terapeuty. Oczywiście, to nie jest tak, że rzuca się dziecko na głęboką wodę i mówi się “teraz siedź w miejscu przez 30 minut”.  Wyuczanie zachowań to proces, który trwa i zaczynamy najpierw od osiągalnych zadań, na przykład: “proszę postaraj się siedzieć w spokoju przez minutę”. Co jakiś czas wzrasta trudność zadania, lecz nie o tyle by było ono ponad siły dziecka. Na efekty takiej terapii trzeba czekać, jednak gdy już się pojawią, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że będą one trwałe. 

Z przeprowadzonych badań wynika, że najskuteczniejsze w leczeniu ADHD jest stosowanie obu podanych metod równocześnie. Niestety jest to związane z większymi kosztami. Warto pamiętać, że leczenie jest kwestią dość indywidualną – na jedno dziecko mogą zadziałać tylko leki, a inne będzie potrzebowało zarówno leków jak i terapii. Jednak to lekarze i specjaliści, udzielający pomocy dziecku, powinni monitorować jakie postępy robi dziecko i co jest dla niego najbardziej skuteczne.  

Znane osoby z ADHD

ADHD może być problematyczne dla osoby z tym zaburzeniem, jednak dość często to ono dodaje nam kolorytu. ADHD jest częścią osobowości i kształtuje osobę, która posiada taką diagnozę. Jeżeli zaakceptujemy swoją przypadłość, to może okazać się to naszym bogactwem i cenną częścią nas. Oto pare znanych osób, które wykorzystały swoją diagnozę jako atut a nie wyrok.

Will.i.am jest raperem, producentem muzyczny oraz współtworcą zespołu The Black Eyed Peas. Amerykanin jest cenionym i nagradzanym twórcą. W wywiadach opowiada o tym, że dzięki ADHD świetne pomysły przychodzą mu do głowy. Jego kreatywność bierze się właśnie z wielości myśli. Will.i.am mówi, że to właśnie z chaosu w głowie powstaje muzyka. Dzięki ADHD jest w stanie zawrzeć w piosenkach wiele dźwięków i pomysłów, co przekłada się na wyjątkowość i ogromną popularność utwór jego zespołu.

Innym znanym piosenkarzem i twórcą tekstów, który został zdiagnozowany z ADHD jest Adam Levine- wokalista zespołu Maroon 5. Artysta opowiedział w jednym z wywiadów, że diagnozę postawiono kiedy był dzieckiem. Otrzymał wtedy wiele pomocy zarówno od swoich rodziców jak i lekarzy. Jednak jego problemy z koncentracją i nadpobudliwość pozostały aż do teraz. Adam Levine opowiedział również o wielu problemach, z którymi boryka się do dzisiaj, takich jak problemy z dokończeniem zadań czy natłok myśli. Lecz dzięki odpowiedniemu leczeniu może lepiej i efektywniej funkcjonować oraz pracować.

Warto pamiętać, że to zaburzenie uwypukla kreatywność, wiele pięknych i odmiennych myśli krąży w głowach tych osób. Ten piękny chaos czasem pozwoli coś stworzyć, a czasem będzie przeszkadzał w działaniu. Takie osoby, będą chciały wiele zrobić, ale nie wszystko uda im się dociągnąć do końca. Lecz ADHD jest ich częścią i może pozostać z nimi aż do końca. 

Autorem artykułu jest Marianna Witczak, studentka psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Zauważasz u siebie lub u kogoś bliskiego niepokojące objawy? Na naszej stronie znajdziesz test, który może pomóc i wskazać kierunek diagnozy. Jednak pamiętaj – nie zastąpi on wizyty u specjalisty, który dokładnie zbada Twoją sytuację i postawi właściwą diagnozę.

Możesz także napisać do nas lub umówić się na wizytę.